Dezinformacja

Świadomość i analiza zagrożeń to pierwszy krok w przygotowaniach na zagrożenia.

Tak jak w przypadku wielu rodzajów zagrożeń, najskuteczniejszą metodą zwalczania dezinformacji są działania prewencyjne. 

Na poziomie indywidualnym sprowadza się to do paru prostych sposobów, które można nazwać „higieną” konsumowania informacji:

• oceń wiarygodność źródła informacji – czy źródło, z którego pochodzi informacja, jest rzetelne i wiarygodne? Przykładowo wiadomości podawane przez duże media informacyjne o uznanej renomie z dużym prawdopodobieństwem zostały najpierw sprawdzone i zweryfikowane. Z drugiej strony informacje pochodzące od szerzej nieznanych źródeł (np. blogów, forów internetowych, kont w mediach społecznościowych) mogą takiej weryfikacji nie przechodzić;
• zweryfikuj liczbę źródeł podających tę samą informację – czy dane wiadomości znajdują potwierdzenie także w innych, niezależnych źródłach? Jeśli kilka niezależnych od siebie źródeł podaje te same informacje, prawdopodobieństwo, że te wiadomości zostały poddane weryfikacji, jest większe;
• analizuj treści krytycznie – czy dane informacje są prawdopodobne? Oczywiście to, że wiadomości wydają się być mało prawdopodobne nie świadczy o tym, że są nieprawdziwe, jednak powinno to być sygnałem, by zachować wzmożoną czujność. Dezinformacja często korzysta z tzw. „próżni informacyjnych”, czyli stara się wypełnić braki w dostępności wiadomości na jakiś temat – publikowane są odpowiednio spreparowane, fałszywe lub zmanipulowane informacje. Ogólnie tę poradę można by sparafrazować: „Nie wierz we wszystko, co widzisz w Internecie”. Jest ona tym aktualniejsza, że w dobie deepfake’ów dotyczy nie tylko treści pisanych, ale także filmów i nagrań audio, które również mogą być zafałszowane;
• analizuj krytycznie styl i emocje – czy język lub forma przekazu są nastawione na wywołanie silnych lub skrajnych emocji? Dezinformacja często bazuje na przekazie emocjonalnym, który zaburza racjonalną percepcję rzeczywistości;
• zastanów się, zanim przekażesz informację dalej – skuteczność operacji dezinformacyjnych, zwłaszcza tych kierowanych do całych zbiorowości, zależy od ich zasięgu i skali. Nie przekazując dalej informacji niezweryfikowanych lub o wątpliwej prawdziwości albo jakości, możesz zmniejszyć zasięg dezinformacji.

Skuteczne przygotowanie wymaga odpowiednich zasobów i umiejętności.

Dezinformacja, w różnych formach i odmianach, jest faktem i najprawdopodobniej będzie jej coraz więcej:

• to, co każdy może zrobić, to przede wszystkim uświadomić sobie istnienie tego zagrożenia oraz jego potencjalne skutki; 
• w codziennym życiu i konsumowaniu treści oraz informacji staraj się stosować do porad dotyczących analizy wiadomości. Początkowo będzie to pewnie trudne i czasochłonne. Jednak z czasem zobaczysz, że w natłoku informacji jesteś w stanie wyławiać te, które są prawdziwe i jakościowe, oraz odsiewać te, które są fałszywe, zmanipulowane lub ukierunkowane na wzbudzanie skrajnych emocji;
• przekaż te porady swoim znajomym. Im więcej osób będzie stosować się do tych zasad, tym bardziej ograniczone będą zasięgi dezinformacji; 
• w dobie powszechnego dostępu do informacji (niekoniecznie prawdziwych!) oraz mediów społecznościowych każdy z nas żyje w swojej własnej „bańce informacyjnej”, tj. docierają do nas wiadomości z bardzo ograniczonego rodzaju źródeł, często wpisujące się w nasz światopogląd i upodobania. W poprzednim punkcie radzimy analizować informacje pod kątem tego, jak bardzo prawdopodobne są i zachować czujność wobec tych, które wydają się być szczególnie niewiarygodne. Jest jednak jeszcze druga strona tego medalu. W ramach „bańki informacyjnej” serwowane nam są treści, które zazwyczaj są zgodne z tym, w co już wierzymy bądź chcemy wierzyć. Jednak informacje nie muszą być prawdziwe tylko dlatego, że wpisują się w naszą wizję świata. Wielu wyznawców teorii spiskowych pada ofiarą właśnie tego zjawiska, przyjmując za pewnik te wiadomości, które potwierdzają daną teorię, ignorując zaś (nierzadko klasyfikując je jako dezinformację) wszystkie te, które z tą teorią stoją w sprzeczności. Dlatego nie powinniśmy tracić czujności i rezygnować z krytycznej analizy nawet tych informacji, które zgadzają się z naszym osądem. 

Zapewnienie bezpieczeństwa w otoczeniu to podstawa ograniczania ryzyka.

Skutki dezinformacji, zarówno te bezpośrednie, jak i pośrednie, mogą dotknąć każdego z nas, bez względu na miejsce zamieszkania, wykonywaną pracę lub status majątkowy. Tym ważniejsze jest to, by być przygotowanym na taką sytuację, zarówno pod kątem mentalnym, jak i wiedzy na temat procedur właściwego postępowania. Dlatego warto przygotować się zarówno psychicznie, jak i merytorycznie:

• przede wszystkim zachowaj spokój, dezinformacja stara się „grać na emocjach” oraz takie emocje wzbudzać; 
• nie poddawaj się panice lub innym skrajnym emocjom. Spróbuj racjonalnie przeanalizować te informacje, które do Ciebie docierają zgodnie z zasadami przedstawionymi w punkcie „Analizuj”;
• w sytuacji zagrożenia (np. klęska żywiołowa, stany alarmowe, zagrożenie terrorystyczne lub wojna), którym często towarzyszy spory szum informacyjny, potęgowany przez sprzeczne, nierzadko fałszywe lub zmanipulowane wiadomości, przede wszystkim słuchaj i stosuj się do komunikatów wydawanych przez oficjalne kanały organów publicznych.

Wymiana informacji i współpraca to klucz do efektywnego reagowania.

W takich okolicznościach w przestrzeni medialnej często pojawia się wiele sensacyjnych, nieprawdopodobnych lub kontrowersyjnych informacji. Kierowani troską o najbliższych nierzadko staramy się od razu przekazać te wiadomości innym. Niestety w ten sposób właśnie napędza się machinę dezinformacji. Dlatego jeśli naprawdę chcemy informować naszą rodzinę i znajomych o ważnych wydarzeniach, 

• weryfikuj, czy te informacje są prawdziwe. Zanim automatycznie przekażesz jakiś komunikat dalej, najpierw zatrzymaj się, pomyśl i na spokojnie poświęć chwilę na to, by go przeanalizować (punkt „Analizuj”); 
• dopiero jeśli wtedy stwierdzisz że dana wiadomość została w jakiś sposób potwierdzona i zweryfikowana – najlepiej przez oficjalne i rzetelne źródła – podawaj ją dalej. W ten sposób zadbasz o to, by do bliskich i znajomych trafiały tylko te informacje, które rzeczywiście są istotne, sprawdzone i prawdziwe.

Gdy zagrożenia się rozwijają, realizuj ustalony wcześniej plan, ale jednocześnie reaguj elastycznie, dostosowując działania do zmieniających się okoliczności.

Nie pozostawaj bezczynny: 

• jeśli widzisz dezinformację lub inne formy zmanipulowanych wiadomości, to zgłoś to! Odpowiednie instytucje i organy nie są w stanie same śledzić i identyfikować każdego fake newsa, ponieważ jest ich zbyt wiele oraz są zbyt rozproszone, zwłaszcza w Internecie. Dlatego potrzebują pomocy ze strony „zwykłych” ludzi. Zgłaszanie tego typu treści jest przejawem odpowiedzialnej i obywatelskiej postawy oraz troski o innych. Zwłaszcza o tych, którzy nie są tak obyci w Internecie, by być w stanie samemu weryfikować prawdziwość podawanych tam komunikatów, co czyni ich potencjalnymi celami i ofiarami manipulacji;
• dezinformację możesz zgłaszać na przykład pod adresem: https://www.zglos-dezinformacje.nask.pl/; (każda z platform społecznościowych powinna posiadać mechanizm pozwalający na zgłaszanie nieprawdziwych lub zmanipulowanych informacji);
• jeśli widzisz, że Twoi bliscy lub znajomi padli ofiarą dezinformacji, wierzą lub przekazują dalej fałszywe lub zmanipulowane wiadomości, to często mogą być tego nawet nieświadomi. Nie krytykuj ani nie ośmieszaj ich. Spróbuj wyjaśnić im, jakie skutki to może przynieść oraz jak nauczyć się rozpoznawać fake newsy, a także jak się przed nimi zabezpieczyć i je zgłaszać. Bogatsi o taką wiedzę być może przekażą ją potem dalej.

Po ustaniu zagrożenia dokonaj oceny i wyciągnij wnioski na przyszłość.

Jeśli Ty lub ktoś z Twojego otoczenia padł ofiarą dezinformacji:

• zastanów się, dlaczego tak się stało. Pomyśl, jak były skonstruowane informacje (jakiego języka użyto, jakie były formy przekazu, gdzie były rozpowszechniane), które wprowadziły Ciebie lub innych w błąd. Być może zauważysz pewne prawidłowości. Na przykład, że określony typ wiadomości był publikowany przez konkretne osoby/profile/strony albo że przekaz tych wiadomości celowo używał języka mającego wzbudzić niechęć do określonych osób lub grup społecznych (np. mniejszości, obcokrajowców itp.); 
• postaraj się zapamiętać te wzorce, ponieważ w masowych kampaniach dezinformacyjnych często są one bardzo powtarzalne. Następnym razem, gdy trafisz na tego typu przekaz, będziesz w stanie łatwiej wyłowić z niego elementy manipulacyjne.

Odporność na przyszłe zagrożenia wymaga zaangażowania i systematycznego działania.

Pierwszy krok w kierunku zbudowania odporności na dezinformację należy do każdego z nas: 

• polega on na wdrożeniu w codziennym życiu zasady „higieny” konsumowania informacji (opisane w punkcie „Analizuj”). Im więcej osób będzie się do nich stosować, tym trudniejsze stanie się rozpowszechnianie zmanipulowanych wiadomości i fake newsów. Dzięki temu wspólnie będziemy mogli budować odporność na dezinformację na poziomie całego społeczeństwa. Im lepiej poinformowane oraz wyedukowane w krytycznej analizie będzie społeczeństwo, tym trudniej będzie nim manipulować.